Â鶹Íø yng Nghefnfor India
Mae biolegwyr môr o Prifysgol Â鶹Íø newydd ddychwelyd o daith wyddonol a chadwraeth i Diriogaeth Brydeinig Cefnfor India. Ar hyn o bryd y diriogaeth hon, sydd 7Ëš i'r de o'r cyhydedd, islaw'r Maldives, yw Gwarchodfa Fôr fwyaf y byd.
Mae'r rhanbarth yn fawr, sef 640,000 km2, yn anghysbell a heb fawr neb yn byw ynddo, ond mae'n cynnwys yr enghreifftiau gorau o riffiau cwrel yng Nghefnfor India, a rhai o'r goreuon yn y byd.
Fel hyn yr eglurodd Dr John Turner, arweinydd y daith ymchwil: "Mae'r ardal sydd dan warchodaeth yn bwysig oherwydd mae'n gweithredu fel safle cyfeirio neu gymharu, gan ddangos sut mae ecosystemau trofannol yn gweithredu heb effeithiau dynol uniongyrchol, megis datblygiadau arfordirol, carthffrydiau a gor-bysgota, sy'n diraddio ecosystemau fel riffiau cwrel. Ymhellach, gallwn astudio sut y gall ecosystemau môr ymateb i newidiadau mewn hinsawdd pan maent yn cael eu gwarchod rhag grymoedd niweidiol o'r fath; mae hynny wedyn yn arwain polisi a rheolaeth y llywodraeth dros y mannau hyn."
Yr ymchwil hon yw rhan olaf project 3 blynedd a ddyfarnwyd i Brifysgol Â鶹Íø drwy Gynllun Darwin DEFRA: To Strengthen the World’s Largest Marine Protected Area, Chagos Archipelago . Mae'r Cynllun Darwin yn cyllido ymchwil i warchod bioamrywiaeth a'r amgylchedd naturiol drwy brojectau lleol yn fyd eang.
Y mis diwethaf arweiniodd Dr Turner y tîm rhyngwladol o wyddonwyr o Brydain, Awstralia ac America ar y drydedd o dair taith ymchwil i Chagos. Mae riffiau bas Chagos wedi'u gwasgaru mewn dŵr dwfn dros ardal 66,000 km2 ac felly roedd yr ymchwilwyr yn mynd atynt o'r 'Pacific Marlin', llong batrôl Tiriogaeth Brydeinig Cefnfor India.
Meddai Dr Turner: "Unwaith rydym yn agos at safle astudio, mae'r gweithgareddau deifio'n digwydd o 5 o gychod rwber uwchben y riffiau, neu drwy fentro i mewn i lagwnau'r atolau a cheisio glanio ar yr ynysoedd bychain. Rydym yn ailymweld â safleoedd penodol ar bob taith ymchwil er mwyn asesu newid, ond rydym yn manteisio ar bob cyfle hefyd i archwilio safleoedd newydd ar draethellau suddedig a riffiau bychain - rydym yn dal i ddarganfod beth sydd yna gan mai llai na 2% o'r ardal i gyd rydym wedi'i harchwilio."
Meddai Dr Turner am yr ymchwil: "Yr hyn sy'n ddiddorol yw ein bod yn gweld a mesur patrymau o newid mewn cymunedau riffiau cwrel wrth iddynt ymateb i ddigwyddiadau megis tymheredd y môr yn cynhesu, plâu o seren fôr y Goron Ddrain sy'n difa cwrel, yn ogystal â stormydd a hyd yn oed ddaeargrynfeydd. Rydym yn monitro'r ffordd y mae cwrel yn adfer ei hun ar ôl achosion o afiechyd arno, a chadw golwg hefyd ar adar yn newid yr ynysoedd y maent yn magu cywion arnynt. Mae'r gwyddonwyr i gyd yn gweithio mewn rhanbarthau eraill, megis y Caribî, y Gwlff a dyfroedd trofannol y Môr Tawel. Felly, rydym yn gallu cymharu Chagos â rhannau eraill o'r byd, ac mae ein harsylwadau'n dangos pa mor arbennig yw Chagos o ran ei fioamrywiaeth gyfoethog a'i wytnwch."
Mae'r project yn cynhyrchu data gwyddonol sylweddol i'w fwydo i Gynllun Rheoli Cadwraeth Ardal Fôr Warchodedig Chagos, a weithredir gan Adran Tiriogaeth Brydeinig Cefnfor India yn y Swyddfa Dramor a'r Gymanwlad. Y nod yw sicrhau y gwarchodir bioamrywiaeth a gwytnwch riffiau ac ecosystemau cysylltiedig mewn ymateb i newidiadau byd-eang ac ailsefydlu dynol posibl.
Mae blog lliwgar y 2015 Darwin Initiative Science and Conservation Expedition i'w gael yn y linc .
Dyddiad cyhoeddi: 2 Mehefin 2015