Mae ffermio 'cynnyrch uchel' yn gwneud llai o niwed i'r amgylchedd nag a dybid o'r blaen - a gallai helpu arbed cynefinoedd
Mae ymchwil newydd yn awgrymu o bosib mai amaethyddiaeth ddwys yw'r dewis "lleiaf drwg" lle mae bwydo'r byd yn y cwestiwn ac mi allai arbed rhywogaethau - mae systemau sy'n gwneud defnydd effeithlon o'r tir yn fodd i atal trawsnewid tir gwyllt yn dir ffermio.
Mae'n bosib bod amaethyddiaeth sy'n fwy eco-gyfeillgar yr olwg ond sy'n defnyddio mwy o dir yn peri mwy o niwed amgylcheddol fesul pob uned fwyd na ffermio "cynnyrch uchel" sy'n defnyddio llai o dir, yn ôl canfyddiadau astudiaeth newydd.
Mae tystiolaeth gynyddol yn dangos mai'r ffordd orau o ateb y galw cynyddol am fwyd a diogelu bioamrywiaeth yr un pryd yw sicrhau cymaint o fwyd ag sy'n bosib yn gynaliadwy o'r tir rydym yn ei ffermio ar hyn o bryd, ac "arbed y cynefinoedd naturiol rhag yr arad".
Fodd bynnag, mae hynny'n cynnwys technegau ffermio dwys y tybid eu bod yn creu llygredd mawr, prinder dŵr ac erydu'r pridd. Mae'r astudiaeth a gafodd ei chyhoeddi heddiw yn y cylchgrawn Nature Sustainability yn dangos nad yw hynny'n wir o reidrwydd.
Mae gwyddonwyr wedi llunio mesurau ar gyfer rhai o'r "allanoldebau" mawr - megis allyriadau nwyon tŷ gwydr neu ddefnydd dŵr - a ddaw gyda systemau ffermio cynnyrch uchel-ac-isel ac maen nhw wedi cymharu costau amgylcheddol cynhyrchu swmp penodol o fwyd mewn gwahanol ffyrdd.
Cymharu'r costau yn ôl arwynebedd y tir a wnaed yn y gorffennol. Oherwydd bod ffermio cynnyrch uchel angen llai o dir i gynhyrchu'r un faint o fwyd, mae awduron yr astudiaeth yn dweud bod amcan rhy uchel wedi ei fwrw o effaith amgylcheddol y dull hwnnw.
Mae'r canlyniadau o bedwar sector ffermio mawr yn awgrymu, yn groes i ganfyddiadau llawer o bobl, fod amaethyddiaeth fwy dwys sy'n defnyddio llai o dir hefyd yn cynhyrchu llai o lygredd, yn colli llai o bridd ac yn defnyddio llai o ddŵr.
Fodd bynnag, mae'r tîm a wnaeth yr astudiaeth, o dan arweiniad gwyddonwyr o Brifysgol Caergrawnt, yn rhybuddio pe bai cynnyrch uwch yn cael ei ddefnyddio dim ond i gynyddu elw neu ostwng prisiau, byddai hynny'n cyflymu'r argyfwng sydd eisoes ar ein gwarthaf o ran diflaniad rhywogaethau.
"Amaethyddiaeth sydd bennaf cyfrifol am golli bioamrywiaeth ar y blaned," meddai awdur arweiniol yr astudiaeth, Andrew Balmford, Athro Gwyddor Cadwraeth Adran Sŵoleg Caergrawnt. "Maen nhw'n dal i glirio cynefinoedd ar gyfer tir ffermio, a gadael llai fyth o le ar gyfer bywyd gwyllt."
"Mae ein canlyniadau ni'n awgrymu y gellid defnyddio ffermio cynnyrch uchel i ateb y galw cynyddol am fwyd heb ddinistrio mwy o'r byd naturiol. Fodd bynnag, os ydym am warchod rhag difodiant enfawr, mae'n hollbwysig bod amaethyddiaeth yn defnyddio'r tir yn effeithlon a bod llai o dir gwyllt yn mynd o dan yr arad."
Cafodd yr astudiaeth ei chynnal gan dîm o wyddonwyr rhyngwladol, gan gynnwys Dave Chadwick, Athro Systemau Defnydd Tir Cynaliadwy yn yr Ysgol Gwyddorau Naturiol ym Mhrifysgol Âé¶¹Íø.
Ychwanegodd yr Athro Dave Chadwick "Mae'r astudiaeth hon yn dangos pa mor bwysig yw ystyried posibiliadau gwahanol lle mae defnydd tir yn y cwestiwn i gyflawni'r amrywiol nwyddau cyhoeddus sydd eu hangen ar gymdeithas.
Yn y gorffennol, beirniadwyd ffermio cynnyrch uchel oherwydd yr effaith ar yr amgylchedd. Ond mae ffermio cynnyrch uchel sy'n mabwysiadu technolegau newydd a'r arferion rheoli gorau i wella effeithlonrwydd o ran defnyddio adnoddau a lleihau ôl troed amgylcheddol y cynhyrchu'n golygu y bydd angen llai o dir i gynhyrchu'r un faint o fwyd, gan arbed tir er mwyn ei reoli'n fanteisiol, er enghraifft i ddiogelu a chynyddu stociau carbon y pridd, neu wella cynefinoedd ar gyfer planhigion ac anifeiliaid.
Ni wnaiff y dull arall o 'rannu'r tir', lle mae disgwyl i ffermwyr gynhyrchu mwy o fwyd i fwydo mwy o bobl, yn ogystal â darparu gwasanaethau eraill o ran yr ecosystemau ar yr un tir, gyflawni'r canlyniadau hynny'n gyfartal.
Er bod lle amlwg i gymdeithas fynd ati i ystyried yr hyn y mae'n ei fwyta a lleihau gwastraff bwyd er mwyn lleihau'r galw i gynhyrchu bwyd, mae angen dal ati i archwilio'r holl strategaethau defnydd tir a allai ateb anghenion lu cymdeithas. Rydym yn gobeithio y bydd yr astudiaeth hon yn cyfrannu at y ddadl bwysig hon ynghylch defnydd tir".
Dadansoddodd yr astudiaeth wybodaeth o gannoedd o ymchwiliadau i bedwar sector bwyd enfawr, sy'n cwmpasu canrannau mawr o allbwn y byd ar gyfer pob cynnyrch: Reis Padi o Asia (90%), gwenith o Ewrop (33%), cig eidion o America Ladin (23%), a llaeth o Ewrop (53%).
Ymhlith yr enghreifftiau o strategaethau cynnyrch uchel mae gwahanol fridiau porfa a da byw o ran cynhyrchu cig eidion, defnyddio gwrtaith cemegol ar gnydau, a chadw gwartheg llaeth dan do am yn hirach.
Cafodd y gwyddonwyr fod prinder data, a bod angen gwneud mwy o ymchwil ar fyrder ynghylch costau amgylcheddol gwahanol fathau o ffermio.
Serch hynny, mae'r canfyddiadau'n awgrymu nad yw llawer o'r systemau cynnyrch uchel a oedd yn cael eu hystyried yn fwy niweidiol i'r amgylchedd yn niweidiol wedi'r cwbl - a'u bod nhw'n defnyddio llawer llai o dir.
Er enghraifft, fesul pob uned reis, roedd nitrogen anorganig yn hwb i gynnyrch heb ddim neu bron dim "cosb" o ran nwyon tŷ gwydr a defnyddid llai o ddŵr. Fesul pob tunnell o gig eidion, canfu'r tîm fod allyriadau nwyon tŷ gwydr yn haneru mewn rhai systemau cynnyrch uchel o ychwanegu coed.
Mi astudiodd y tîm ffermio organig yn unig o ran ffermio llaeth yn Ewrop, ond canfuwyd - ar gyfer yr un faint o laeth - bod y systemau hynny'n achosi o leiaf traean yn fwy o golled o ran y pridd, a bod angen dwywaith yn fwy o dir, na ffermio llaeth confensiynol.
Mae awduron yr astudiaeth yn dweud y dylid cyfuno ffermio cynnyrch uchel â dulliau sy'n cyfyngu ar ehangu amaethyddol os ydym am sicrhau budd amgylcheddol. Gallai'r rhain gynnwys pennu parthau llym ar gyfer defnydd tir ac ail-lunio'r cymorthdaliadau gwledig.
"Mae'r canlyniadau yma'n ychwanegu at y dystiolaeth sydd mai arbed cynefinoedd naturiol trwy ddefnyddio dulliau ffermio cynnyrch uchel i gynhyrchu bwyd yw'r dull lleiaf drwg at y dyfodol," meddai Balmford.
"Lle bo amaethyddiaeth yn cael cymorthdaliadau mawr, gallai taliadau cyhoeddus fod yn amodol ar gynnyrch uchel o ran bwyd o dir sydd eisoes yn cael ei ffermio, a diogelu tiroedd eraill rhag cael eu ffermio a'u hadfer fel cynefinoedd naturiol, ar gyfer bywyd gwyllt a storio carbon neu ddŵr llifogydd."
Dyddiad cyhoeddi: 14 Medi 2018