Mae deg mis cyntaf Llywodraeth Lafur wrth y llyw wedi ei lethu gan gamgymeriadau a chyfleoedd a gollwyd. O gyhoeddiadau dadleuol ar Lwfans Tanwydd y Gaeaf a chyfraniadau Yswiriant Gwladol, i ddiffyg gweledigaeth feiddgar, mae’n deg dweud fod y llywodraeth wedi cael trafferth bodloni disgwyliadau’r cyhoedd sy’n awyddus i weld newid. Ac eto, fel mae’r erthygl yn dadlau, mae gan Lafur amser o hyd i wella- os yw’n cofleidio diwygio lles yn radical.
Mae gwladwriaeth lles y Deyrnas Unedig mewn argyfwng. Mae digartrefedd, rhestrau aros y GIG, ac anghydraddoldeb addysgol wedi cyrraedd lefelau nas gwelwyd o’r blaen. Mae Credyd Cynhwysol, a arferai gael ei hyrwyddo fel modd i symleiddio’r system fudd-daliadau, bellach yn enghraifft o annigonolrwydd model lles neo-ryddfrydol. Gyda 6.4 miliwn o bobl yn derbyn y credyd- gyda nifer yn gweithio- mae’r system yn methu helpu pobl allan o dlodi. Mae tlodi plant yn parhau ar gynnydd, ac mae banciau bwyd wedi dod yn ‘’rhwyd ddiogelwch ar gyfer y rhwyd ddiogelwch.
Mae’r mwyafrif sydd gan Lafur yn y Senedd yn cynnig cyfle prin i ail-ddychmygu lles. Mae’r erthygl yn y ddolen uchod yn galw am symud o brofi modd i gyffredinoliaeth, gan ddechrau gyda gofal plant am ddim a phensiwn gwladol gyffredinol. Byddai'r polisïau hyn nid yn unig yn lleihau tlodi ond hefyd yn grymuso menywod, yn cefnogi teuluoedd, ac yn gwella canlyniadau cyflogaeth- gan adlewyrchu modelau Nordig llwyddiannus.
Yn ganolog i'r diwygiad arfaethedig mae cyflwyno Incwm Sylfaenol Cyffredinol (UBI) yn raddol. Mae'r erthygl yn cyflwyno tystiolaeth gymhellol y gallai UBI leddfu tlodi, symleiddio biwrocratiaeth, a gwella lles. Mae'n dadlau nad yw UBI yn ymarferol yn unig ond hefyd yn fforddiadwy, gyda chost net o ddim ond 2.4% o CMC—llai na chost gyfredol tlodi i wasanaethau cyhoeddus.
Mae ariannu'r diwygiadau hyn yn gofyn am newidiadau treth feiddgar. Mae ein dadl yn yr erthygl hon yn dadlau dros drethu cyfoeth a gynhyrchir gan awtomeiddio a deallusrwydd artiffisial, codi trothwyon treth incwm, a chyflwyno trethi amgylcheddol ac eiddo cynyddol. Byddai'r mesurau hyn yn symud y baich o weithwyr i'r cyfoethog, yn enwedig y rhai sy'n elwa o ddatblygiadau technolegol.
Mae agweddau'r cyhoedd yn newid. Er gwaethaf baich treth uchel, mae cefnogaeth i wariant cynyddol ar y GIG a lles yn tyfu. Rhaid i Lafur achub ar yr eiliad hon i weithredu'n bendant. Mae'r erthygl yn rhybuddio na fydd gofal a chynyddrannau yn ddigon yn wyneb heriau cymdeithasol cynyddol ac anghydraddoldeb economaidd.
I gloi, er bod dechrau Llafur wedi bod yn siomedig, mae'r cyfle i ddiwygio lles trawsnewidiol yn parhau. Drwy gofleidio cyffredinoliaeth, cyflwyno trethiant unfrydol, a gweithredu trethiant blaengar, gall Llafur adeiladu gwladwriaeth les sy'n addas ar gyfer yr 21ain ganrif—un sydd nid yn unig yn mynd i'r afael â thlodi ond sydd hefyd yn gosod esiampl fyd-eang. Nawr yw'r amser i weithredu.
Mae'r blog hwn yn seiliedig ar erthygl a ysgrifennwyd ar gyfer llyfr: Amrywiaeth a Lles gan Dr Hefin Gwilym, Dr Edward Jones a Dr David Beck (Prifysgol Salford). .
Yn ystod y gyfres fer hon, mae'r cyd-awduron yn bwrw golwg feirniadol ar 12 mis cyntaf Llywodraeth Lafur y Deyrnas Unedig. Maent yn dadlau, er gwaethaf gobeithion mawr, fod y llywodraeth wedi baglu—yn enwedig ym meysydd polisi cymdeithasol, ac yn ei hymateb i'r bygythiadau cynyddol a achosir gan awtomeiddio a dadleoli swyddi a yrrir gan ddeallusrwydd artiffisial. Maent hefyd yn archwilio sut y gall Llafur droi pethau o gwmpas. Eu traethawd canolog yw y gallai polisïau lles cymdeithasol arloesol, fel Incwm Sylfaenol Cyffredinol (UBI), gynnig llwybr beiddgar a thrawsnewidiol ymlaen.
